Tekst: Christianne Muusers (Coquinaria.nl) Oliebollen eten we vooral met oudjaar. Meestal koop je ze bij een kraam of de bakker, of zelfs bij de supermarkt... Maar het is niet moeilijk om ze zelf te bakken, probeer maar eens! De traditie van oliebollen eten op oudjaar of op kermissen is al eeuwenoud. Het oudste recept staat in een Nederlands kookboek uit 1667, De verstandige kock. Daar heten ze oliekoeken. Maar de naam is nog ouder. De klucht Teeuwis de boer van Samuel Coster (1579-1665) werd in 1612 door de Amsterdamse rederijkerskamer d’Eglantier opgevoerd. Als boer Teeuwis advies vraagt aan advocaat Bartelt, geeft die hem volgens de wet weinig kans in zijn zaak. “Soo segh ick, dat de wetten niet een olyecoeck en deughen”, roept de boer. Die wetten zijn nog geen oliebol waard! Een oliebol was dus niet exclusief of duur, maar gewoon volksvoedsel. Omdat het beslag in een laagje olie werd gebakken, kreeg je platte ‘koeken’. Maar in De verstandige kock wordt ruim een liter olie gebruikt, en aangezien de pannen niet zo groot waren, werden de ‘oliekoeken’ bij hem wel bol, ze werden gefrituurd. Die bolle ‘oliekoeken’ zie je ook duidelijk op het schilderij van Albert Cuyp uit 1652: een aardewerken pot is gevuld met oliebollen, met een handgebaar moedigt ze de kijker aan er eentje te pakken. In het recept van De verstandige kock lees je welke frituurolie hij gebruikt. Dit was niet de bijna geurloze en smaakloze olie die OLIEKOEKEN LEKKERNIJ UIT DE 17DE EEUW CULINAIR www.coquinaria.nl waarmee we nu de frituurpan vullen. Olijfolie was kostbaar en werd in de Nederlandse keuken van de zeventiende eeuw vooral gebruikt voor het aanmaken van salades. Voor bakken en frituren werd boter gebruikt, reuzel of niervet, of raapolie. Onze kok neemt “de beste raapolie. Doe daar een broodkorst in en een halve appel, en zet het op het vuur en laat het uitbranden. […]”. Raapolie wordt gemaakt van raapzaad, niet te verwarren met koolzaad en koolzaadolie. Tot diep in de twintigste eeuw moest de olie vóór gebruik worden getemperd door hem te verhitten met een stuk roggebrood en een appel. Dankzij het verhitten tot brood en appel zwart zijn, wordt de sterke smaak van de olie weggenomen. Daarna gaan roggebrood en appel eruit, en een klein scheutje water erin. De raapolie moet helemaal afkoelen, dan pas kan hij opnieuw verhit worden om te gebruiken. Tegenwoordig is raapolie al gereinigd en meteen te gebruiken. De oliebollen van de Verstandige kock smaken iets anders dan de moderne versie. De rozijnen zijn gebleven, maar specerijen en amandelen zijn nu verdwenen. In rijk gevulde oliebollen zit nog wel appel, en soms ook sukade en geraspte citroenschil. Behalve rozijnen worden ook wel krenten gebruikt, vandaar de naam krentenbol. Krenten zijn ook rozijnen, maar hele kleintjes, afkomstig uit de omgeving van de Griekse stad Korinthe. Overigens hadden rozijnen en krenten in de zeventiende eeuw nog pitjes. De zorgvuldige kok of keukenmeid moest ze stuk voor stuk ontpitten, een tijdrovend en saai karweitje. Op coquinaria.nl staat een recept voor rijkgevulde oliebollen uit 1905 (zie QR-code). Oliebollen heten in Vlaanderen ook wel DE VERSTANDIGE KOCK In januari verschijnt een rijk-geïllustreerde nieuwe editie van De verstandige kock. Proef de smaak van de 17de eeuw, met een uitgebreide inleiding en hertaling in modern nederlands van Marleen Wilebrands, bijdragen van Alexandra van Dongen, en bewerkte recepten voor de moderne keuken van Manon Henzen. Uitgeverij Sterck & De Vreese, ISBN 9789056157944, € 29,95. smoutebollen. Daar worden ze traditioneel inderdaad niet in olie, maar in reuzel (smout) gebakken. in het Engels heten ze fritters of Dutch doughnuts en in het Frans croustillon. In culinair opzicht vallen ze onder beignets, gefrituurd beslag. Kleine ingrediënten worden, zoals bij de oliebollen, door het LANSINGERLANDLiving 36
RkJQdWJsaXNoZXIy MTg1NTg0